Σκοτεινές διαδρομές του νου

05/04/2012

Του Ανδρέα Πετρουλάκη

Από τον δικτυακό τόπο ww.protagon.gr

Σε μια σχετικά πρόσφατη τηλεοπτική εκπομπή ο γνωστός ψυχίατρος Ματθαίος Γιωσαφάτ με επιμονή αντιστάθηκε στην κοινή πεποίθηση που εξέφραζε ο παρουσιαστής και η οποία ενοχοποιεί την οικονομική κρίση ως γενεσιουργό αιτία  αυτοκτονιών. Ο Γιωσαφάτ  περίπου υποστήριξε ότι διάφορες πιεστικές προσωπικές και κοινωνικές συνθήκες (ερωτικές απογοητεύσεις, στρατός, οικονομικά αδιέξοδα κλπ) μπορεί να δράσουν ως εκλυτικoί παράγοντες  που πυροδοτούν μια προϋπάρχουσα παθολογία αλλά δεν είναι αυτές που τη δημιουργούν. Εν ολίγοις τις αυτοκτονίες τις προξενεί η κατάθλιψη και όχι η ανέχεια.

Δεν έχω αποκρυσταλλωμένη προσωπική άποψη. Σίγουρα υπάρχουν μελέτες που δείχνουν σχετική αύξηση των αυτοκτονιών σε περιόδους κρίσης (δείτε συνημμένα αρχεία) αλλά ταυτόχρονα και έξαρση των ψυχικών νοσημάτων, έτσι που ο ακριβής καθορισμός αιτίου –αιτιατού δεν είναι ευχερής, τουλάχιστον από τις δημοσιεύσεις που εγώ διάβασα. Διάβασα και άλλες που τοποθετούν το ποσοστό των αυτοκτονιών στη Λωρίδα της Γάζας στα χαμηλότερα στον κόσμο ενώ εκείνα της Σουηδίας στα υψηλότερα, κάτι που δείχνει ότι η οικονομική εξαθλίωση δεν αρκεί ως μοναδική παράμετρος. Αφού όμως είναι τόσο δυσχερής η στατιστική  επιστημονική αποτίμηση, όλοι καταλαβαίνουμε πόσο αδιανόητη θα έπρεπε να είναι η επιπόλαιη αξιολόγηση μιας και μοναδικής περίπτωσης όπως ήταν η χτεσινή.

Ένας άνθρωπος αυτής της ηλικίας, ασθενής, ασφαλώς είναι δυνατόν να οδηγήθηκε στην αυτοκτονία για τους λόγους που έγραψε. Εξίσου πιθανοί όμως ή και πιθανότεροι είναι και αρκετοί άλλοι λόγοι .Το σημείωμα  και ο συμβολικός τρόπος αυτοκτονίας που επέλεξε δεν αποτελούν φυσικά αποδεικτικό υλικό γιατί θα μπορούσε να είναι ακριβώς η στολή παραλλαγής που επέλεξε για να αποχωρήσει. Ο σεβασμός στον νεκρό δεν επιβάλλει το αυταπόδεικτο. Θέλω να πω ότι, εφόσον δεν είμαστε ο  θεράπων ψυχίατρος, οποιαδήποτε υπόθεση είναι παρακινδυνευμένη και οπωσδήποτε άτοπη και αχρείαστη. Ήταν μια ανθρώπινη τραγωδία και καμμία σκοπιμότητα δεν υπάρχει στο να προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε τις σκοτεινές διαδρομές ενός αυτοκτονικού μυαλού. Όσο  δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι δεν πρόκειται για «πολιτική» αυτοκτονία, άλλο τόσο δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι πρόκειται. Και κυρίως δεν έχει νόημα να αναρωτιόμαστε.

Όμως ζούμε σε μια κοινωνία που διατέμνεται καθέτως από υψηλές δόσεις υστερίας και όποιος προσπαθεί να πει δημοσίως απλές αλήθειες που τις συζητούν όλοι ιδιωτικώς για ένα θάνατο,  λιθοβολείται. Οι λόγοι είναι δύο. Στην διάχυτη δικαιολογημένη κοινωνική αγανάκτηση προσφέρθηκε ένας εύκολος καταλύτης, ένας θάνατος, ένας ήρωας. Η συγκίνηση του θανάτου είναι μεταδιδόμενη σαν λοιμώδες νόσημα- όσοι μαζεύτηκαν στο Σύνταγμα ή στα καφενεία, δίπλα στα παλιά (βάσιμα) συνθήματα για ανίκανους, διεφθαρμένους και προδότες πολιτικούς πρόσθεσαν ένα νέο ισχυρότερο: δολοφόνοι. Ρηχό και ορμητικό σαν χείμαρος, υψηλής θυμικής φόρτισης και χαμηλής λογικής ανάλυσης όπως όλα της μαζικής συμπεριφοράς, δύσκολο να σταθείς αντιμέτωπος. Οι πολλοί θα σε θεωρήσουν ιερόσυλο. Και σίγουρα δεν θα το έκαναν οι πολιτικοί και οι δημοσιογράφοι , ακόμα και αν ήθελαν. Οι περισσότεροι ασφαλώς δεν ήθελαν και αυτό είναι ο δεύτερος λόγος.

Η πολιτική σπέκουλα ήταν πολύ ελκυστικός πειρασμός και οι πολιτικοί  δεν μας έχουν συνηθίσει σε αντιστάσεις. Ο θάνατος ταίριαζε στο σενάριο των περισσότερων. Είτε με τον υστριονικό τρόπο των Καρατζαφεροκαμμένων (που μόνο ως πολιτισμικό δείγμα έχει ενδιαφέρον), είτε με τον πιο πολιτικοποιημένο των Τσίπρα, Σαμαρά (όχι, κ. Σαμαρά δεν έχουμε εθνική κατάθλιψη, απαισιοδοξία έχουμε, η κατάθλιψη είναι άλλο), η ιστορία ενός δυστυχισμένου ανθρώπου βρήκε τη θέση της στο πολιτικό σχέδιο. Το ανεξερεύνητο ιδιωτικό δράμα έγινε δημόσιος κοινός τόπος. Γιατί ταίριαζε. Άλλες  ιστορίες  του παρελθόντος που δεν ταίριαζαν (π.χ. Μαρφίν) έχουν εξοστρακιστεί.