Υπήρξε ελληνικό έθνος πριν από την επανάσταση;

Γιώργο ς Κοντογιώργης,

"Το έθνος ως ανθρωποκεντρικό φαινόμενο αποτελεί πολιτισμικό γεγονός, το οποίο στο μέτρο που μορφοποιείται σε ταυτότητα, ενσαρκώνει την ελευθερία. Η πολιτική έκφραση του έθνους εμφανίζεται διαφοροποιημένη, εναρμονίζεται δηλαδή στις διαστάσεις της ελευθερίας που αντιστοιχούν στην κλίμακα και ιδίως στην εκάστοτε φάση του συνόλου ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος. Επομένως, το έθνος δεν είναι επινόηση του (νεότερου) κράτους και, σαφώς, δεν αποτελεί νεότερο δημιούργημα, αφού απαντάται στον ελληνικό (ανθρωποκεντρικό) κοσμοσυστημικό χώρο. Το νέο έγκειται απλώς στην στέγασή του στο ένα και μοναδικό κράτος, λόγω της μετάλλαξης στο μεταξύ του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος από τη μικρή στη μεγάλη κλίμακα."

          Το γεγονός της Επανάστασης θα ήταν αρκετό, για οποιαδήποτε άλλη χώρα, ως απάντηση στο ερώτημα αυτό. Στη χώρα μας, ωστόσο, το διάβημα αυτό, από μόνο του, δεν αρκεί, ούτε και η αλυσίδα των εξεγέρσεων που προηγήθηκαν. Δεν αρνούνται, προφανώς, οι νεοτερικοί κρατικοί διανοούμενοι, τον επαναστατικό χαρακτήρα των "γηγενών" πληθυσμών του Ελλαδικού χώρου. Ισχυρίζονται όμως ότι η πρόθεσή τους δεν ήταν εθνική.

Από την άλλη, έχει ενδιαφέρον να προσεχθεί ότι η άρνηση του εθνικού χαρακτήρα της ελληνικής επανάστασης δεν εδράζεται σε πραγματολογικά δεδομένα -όπως θα ήταν για παράδειγμα η δήλωση των επαναστατημένων πληθυσμών ή των ηγητόρων τους ότι εξεγέρθηκαν ενδεχομένως για κοινωνικούς ή για θρησκευτικούς λόγους-, αλλά στην ασυμβατότητα του φαινομένου με τον δυτικο-ευρωπαϊκό κανόνα. Αφού εκεί, στη δυτική Ευρώπη, δεν σημειώνονται ουσιαστικά εθνικές παρά μόνο κοινωνικές επαναστάσεις και, μάλιστα, το έθνος δημιουργήθηκε από το κράτος και αποτελεί, γι' αυτήν -για την Εσπερία-, νεότερο δημιούργημα, δεν μπορεί να έχει συμβεί κάτι διαφορετικό στον ελληνικό γεωγραφικό χώρο. Άρα δεν υπήρξε ελληνικό έθνος πριν από το ελληνικό εθνικό κράτος και, κατ'επέκταση, η επανάσταση δεν ήταν εθνική.

          Το πρόβλημα με τη νεοτερική κρατική διανόηση είναι ότι τους διαψεύδει το πραγματολογικό υλικό. Οι διακηρύξεις ενόψει της επανάστασης είναι σαφείς, δεν αφήνουν καμία αμφιβολία, ότι πρόθεση των συντακτών τους είναι η εθνική απελευθέρωση. Το ίδιο συμβαίνει και με τις πηγές της ίδιας της επανάστασης, όπου όλοι οι συντελεστές της δηλώνουν ότι σκοπός τους ήταν η αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού. Θα προσθέσω, επίσης, ότι οι πηγές για το έθνος και την εθνική απελευθέρωση είναι άπειρες, σαφείς και αδιάπτωτες καθόλη την ιστορική διαδρομή του ελληνισμού και, συγκεκριμένα, στη διάρκεια της τουρκοκρατίας, ώστε να μην αφήνουν κανένα περιθώριο παρερμηνείας. Υπό το ίδιο πρίσμα δε, δηλαδή ως εθνική, αντιμετώπισαν την ελληνική επανάσταση και οι ευρωπαίοι συγκαιρινοί της.

          Οι πηγές αυτές έχουν δημοσιευθεί, είναι προσιτές επομένως σε κάθε ερευνητή. Να υποθέσουμε ότι τις αγνοούν; Είναι πολύ πιθανόν. Όμως, το πιθανότερο είναι ότι η παράκαμψη των πηγών είναι εσκεμμένη. Διότι, όσο και αν φαίνεται παράξενο, ο λόγος για το έθνος και τον εθνικό χαρακτήρα της ελληνικής επανάστασης, δεν αφορά την ιστορία, αλλά ζωτικά ζητήματα του σήμερα. Αναφέρω εντελώς ενδεικτικά την ανάγκη να νομιμοποιηθεί το ασύμβατο του "προ-πολιτειακού" χαρακτήρα του νεότερου κράτος με την πολιτική ανάπτυξη της ελληνικής κοινωνίας, η δυτική ηγεμονία στον κόσμο, που συνεπάγεται το ομόλογο δόγμα της "δυτικής" υπεροχής, έναντι όχι μόνο του παρόντος, αλλά και του "προ-νεοτερικού" παρελθόντος, και κατ'αυτάς το διατακτικό της νέας τάξης, που απαιτεί την απομείωση των εθνικών συλλογικοτήτων, προκειμένου να αναπτυχθεί ακώλυτα η πολιτική κυριαρχία των αγορών. Αυτό που τρομάζει την κρατική διανόηση είναι η προοπτική της εισόδου της κοινωνίας των πολιτών στην πολιτεία.

          Εξού και η άρνηση του εθνικού χαρακτήρα της ελληνικής επανάστασης ακολουθείται και από άλλες ιδεολογικά σημασμένες επιλογές της κρατικής διανόησης, όπως η ιστόρηση του ελληνισμού με βάση τα πεπραγμένα του κράτους και όχι των κοινωνιών του, η ταξινόμησή του ως προσαρτήματος της δυτικής εξέλιξης, κατά την εικόνα του προβληματικού ελληνικού κράτους, η ενοχοποίηση της κοινωνίας και του παρελθόντος της (της τουρκοκρατίας κλπ) για τις δυσμορφίες του κράτους και την μη ανταποκρισιμότητά του στην εθνική και κοινωνική προσδοκία και πολλά άλλα.

          Ώστε, το επιχείρημα για την ύπαρξη ελληνικού έθνους πριν από το κράτος έθνος και, μάλιστα, πριν από τη νεοτερικότητα, εδράζεται σε ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός: ότι ο ελληνικός κόσμος ήταν ο μόνος που συγκέντρωνε ιστορικά τις προϋποθέσεις γι'αυτό. Ήταν κοινωνία εν ελευθερία, διέθετε δηλαδή τη θεμέλια βάση πάνω στην οποία οικοδομείται υποχρεωτικά η (ατομική και συλλογική) ταυτότητα. Στον αντίποδα, οι ευρωπαϊκές κοινωνίες απέκτησαν συλλογική (εθνική) ταυτότητα κατά τους νεότερους χρόνους, διότι προηγουμένως ήταν φεουδαλικές. Με άλλα λόγια, επινόηση αποτελεί η ιδέα περί της μη ύπαρξης του ελληνικού έθνους πριν από το κράτος έθνος και, μάλιστα, πριν από τη νεοτερικότητα, και όχι το ελληνικό έθνος καθεαυτό.   Περιττεύει να πω, βέβαια, ότι η ιδέα της επινόησης είναι ψευδής ιστορικά ακόμη και για τις χώρες της Εσπερίας. Επιδιώκει σκοπούς πολιτικούς, ανάλογους με εκείνους που επιδίωκε ο κλασικός εθνικισμός. Εγγράφεται στην υπηρεσία του εθνικισμού των ηγεμόνων της νεοτερικότητας, ενώ από πολιτειακή άποψη είναι παραδειγματικά ολιγαρχική. Η αντιπαράθεση ακριβώς αυτή των δυο εθνικισμών, συντελεί ώστε οι "εσωτερικοί" φορείς του εθνικισμού της νεοτερικότητας να μην διστάζουν να υιοθετήσουν τον εθνικισμό γειτόνων εναντίον της χώρας, προκειμένου, όπως αφήνουν να εννοηθεί, να αντιμετωπίσουν τον συχνά νομιζόμενο "ελληνικό" εθνικισμό.